شرکت ملی نفت ایران در سالهای اخیر فعالیتهای
خود را در خارج از کشور به منظور نفوذ به صحنه های بین المللی نفت و به دست آوردن
بازار بیشتر، گسترش داده است تا از این راه با استقلال کامل و بدون اتکاء به شرکت
های خارجی عمل کند و در کلیه عملیاتی که به اصطلاح از دهانه چاه نفت شروع و به پمپ
های بنزین منتهی می شود، فعالیت داشته باشد. در این راه شرکت پالایشگاه هایی در
آسیا و افریقا دایر کرده و در زمینه عملیات اکتشافات و بهره برداری نفت و گاز در
آبهای دریای شمال با شرکت نفت انگلستان
شریک شده و نیز به اتفاق این شرکت و دو شرکت نفتی نروژی و امریکایی در عملیات
اکتشافی آبهای غرب گروئنلند دانمارک سهیم شده است. طبق آمارهایی که اخیرا در دو
نشریه مالی و معتبر امریکایی "فورچون" و "بیزنس ویک" انتشار
یافته، در سال گذشته شرکت ملی نفت ایران در فهرست پانصد کمپانی بزرگ جهان که
بیشترین میزان سود را داشته اند، با بیش از ۱۷ میلیارد دلار عایدی خالص مقام
نخستین را داشته است.
اکنون
ایران از نظر تولید نفت خام مقام چهارم و از لحاظ صادرات نفت مقام دوم را در جهان
دارد. میزان متوسط تولید روزانه نفت خام کشور که در آغاز کار روزی ۲۳۰۰ بشکه بود،
به حدود پنج میلیون و نیم بشکه در روز رسیده است. کل صادرات نفت خام ایران در سال ۱۹۷۷ به ۱.۹ میلیارد بشکه و کل صادرات
فرآورده های نفتی آن از پالایشگاه های داخلی در همان سال به حدود ۸۵ میلیون بشکه
بالغ شده است. ظرفیت پالایشگاه بین المللی آبادان اکنون به بیش از ۶۰۰ هزار بشکه
در روز و ظرفیت کلی پالایشگاه مواد نفتی در ایران، به بیش از یک میلیون بشکه در
روز رسیده است. در فاصله بیست و پنج سال گذشته، تولید نفت ایران از یک میلیون تن
در سال، که رقم تولیدی نخستین سال کنسرسیوم بود، به ۲۹۶ میلیون تن بالغ شده است.
علاوه
بر صنعت نفت، اکنون شرکت ملی گاز ایران و شرکت ملی صنایع پتروشیمی که مجتمعی شامل
یازده شرکت و کارخانه مختلف است، با فعالیت گسترده ای مشغول کار هستند. باید تذکر
داد که ایران پس از اتحاد جماهیر شوروی، بزرگترین ذخیره گاز جهان را داراست و تازه
ما هنوز تمام ذخایر گازی خود را کشف نکرده ایم.
مقایسه
عایدات نفتی ایران در مراحل مختلف تاریخ هفتاد ساله صنعت نفت این کشور گویا است.
این درآمد در طول قرارداد دارسی، یعنی از سال ۱۹۱۲ تا سال ۱۹۳۲ به طور متوسط به
بشکه ای ۲۳ سنت رسید و از ۱۹۵۴ تا ۱۹۷۳ به بشکه ای ۳.۰۸ دلار بالا رفت. پس از اول
ژانویه ۱۹۷۴ بر اساس تصمیم کنفرانس اوپک
در تهران، این رقم ابتدا به ۷ دلار و پس از مدتی کوتاه به ۹.۳۲ دلار برای هر بشکه
افزایش یافت و در سالهای ۱۹۷۵ و ۱۹۷۷ به ترتیب به ۱۰.۴۵ دلار و ۱۸.۱۲ دلار رسید و
قیمت فروش هر بشکه در این سال به ۱۲.۷۰ دلار بالغ شد. بدین ترتیب درآمد نفت ایران
از بابت هر بشکه، در طول ۶۵ سال اخیر بیش از ۷۲ برابر افزایش یافته است.
جهش
ناگهانی درآمد نفت ایران به طوری که همه می دانند، بر اثر تجدید نظر اساسی در بهای
فروش نفت توسط سازمان کشورهای صادر کننده نفت "اوپک" که در اوایل سال
۱۹۷۴ مسیحی در تهران اعلام شد، صورت گرفت.
انگیزه
این تجدید نظر بسیار روشن و قابل درک بود. نفت یک ماده زاینده انرژی است که طبیعت
آن را در طول چند صد میلیون سال به وجود آورده است و قابل تجدید نیست. به موازات
این ماده مواد و منابع انرژی زای دیگر در دسترس بشر امروزی قرار دارند و به ناچار
منابع دیگری نیز در آینده با استفاده از دانش و تکنولوژی پیشرفته انسانی در اختیار
او قرار خواهند گرفت.
بر این
اساس چه منطق اقتصادی و چه عدالت اقتضا می کرد که بهای نفت اگر هم با وجود بالاتر
بودن کیفیت آن به عنوان یک منبع عالی تولید انرژی از بهای سایر منابع تولید نیرو
زیادتر نباشد، لااقل کمتر از آنها نباشد.
