(۴۳)

آبهای سطحی رودخانه ها و دشتهای عمده آبرفتی کشور، از نظر شناسایی آبهای زیرزمینی بررسی شد. به علاوه از شش سال پیش، در باره امکان استفاده از آبهای موجود در تشکیلات آهکی زیرزمینی، تحقیقات وسیعی انجام گرفته که به نتایج رضایت بخشی منجر شده است. در جهت مهار کردن آبهای سطحی، هشت سد ساخته و بدین ترتیب با احتساب پنج سدی که بعد از ۲۸ امرداد ۲۵۱۲ ( ۱۳۳۲ خورشیدی) ساخته شده بود، تعداد سدهای مخزنی ایران به ۱۳ رسیده است. با احداث این سدها و شبکه های نوین آبیاری که در پائین دست آنها ساخته شد، کشاورزی نوین پایه گذاری گردید و کشاورزی سنتی در زمینهای زیرکشت پائین این سدها، به صورت کشاورزی جدید در آمد و اراضی تازه ای به زیر کشت رفت. این ۱۳ سد با ظرفیت تقریبی ۱۳ میلیارد متر مکعب می توانند در حدود ۸۰۰٫۰۰۰ هکتار زمین را به طور منظم آبیاری کنند که نزدیک به نیمی از آن اراضی زیر کشت قبلی است که با روشهای سنتی و به طور نامنظم آبیاری می شد و نیم دیگر زمین هایی است که تازه به زیر کشت می رود. این سدها علاوه بر تامین آب قادرند ۱٫۸۰۴٫۰۰۰ کیلو وات برق تولید کنند. پنج سد مخزنی دیگر هم اکنون در دست ساختمان است که با احداث و تکمیل انها ۱۲۷٫۰۰۰ هکتار زمین به طور منظم آبیاری خواهد شد و ۹۷٫۰۰۰ کیلو وات به قدرت برق آبی کشور افزوده خواهد گشت. ساختمان چهار سد دیگر در دست مطالعه است. لازم به تذکر است که به منظور انحراف آب به داخل زمینها در سطحی بالاتر از سطح رودخانه ها تاکنون ۲۸ سد انحرافی ساخته شده است.

با توجه به افزایش جمعیت ایران و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور، استفاده صحیح از منابع آب، طبعا روز به روز اهمیت حیاتی تری پیدا می کند. فعالیتهای وسیع کشاورزی که نتیجه منطقی اصلاحات ارضی و نظام جدید کشاورزی ایران است و ایجاد صنایع ذوب آهن و پتروشیمی و توسعه صنعت برق، نیاز روزافزون به آب و ارزش همه جانبه آن را در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوس تر کرده است، به خصوص با توجه به این که از منابع آب و سدهای ایران می توان در حدود ۵۰ میلیارد کیلووات ساعت انرژی برق تهیه کرد.

بر اساس مطالعاتی که در قالب برنامه جامع آب کشور شده است، با امکانات توسعه سطح زیر کشت کشور، در ارتباط با بهره برداری بیشتر از منابع آب در دوران بیست ساله آینده مشروط  بر آن که طرحهای پیش بینی شده به موقع به مرحله اجرا گذارده شوند، سطح زیر کشت آبی از ۳.۷ میلیون هکتار در وضع موجود افزایش فراوان خواهد یافت و امکان آن هست که تا ۱۵ میلیون هکتار آبیاری شود.

اگر چه در مجموع، منابع موجود آب کشور در مقایسه با نیازهای فعلی و آینده مقدار قابل ملاحظه ای است، ولی نکته ای که از نظر توسعه آینده سطح زیر کشت آبی کشور، حائز اهمیت است، توزیع نامتناسب مکانی منابع آب و خاک است، زیرا در پاره ای مناطق، آب در مقایسه با سطح قابل کشت، بیش از نیازها بوده و در مناطق دیگر کمبودهایی وجود دارد. هر چند با اجرای طرح های انتقال آب از یک حوضه به یک حوضه دیگر تا حدودی کمبود منابع جبران خواهد شد. ولی در بیشتر موارد، به علت فواصل زیاد انتقالی و موانع طبیعی، اجرای طرحهای انتقالی بین حوضه ای از نظر فنی و اقتصادی امکان پذیر نخواهد بود. به هر حال تعیین حد نهایی توسعه سطح زیر کشت آبی کشور باید بر مبنای بررسی چگونگی توزیع آب و خاک نسبت به هم انجام گیرد و این بررسی هم اکنون در جریان است.