اصلاحات
ارضی و کشاورزی
اصلاحات
ارضی در یک مرحله مقدماتی و سه مرحله اصلی انجام گرفت. مرحله مقدماتی واگذاری
املاک سلطنتی ایران به کشاورزان بود که طبق فرمانی که در هفتم بهمن ماه ۲۵۰۹ (۱۳۲۹
خورشیدی) از جانب من صادر شد، انجام
پذیرفت. چند سال بعد،
یعنی
در سال ۲۵۱۴ ( ۱۳۳۴ خورشیدی) قانون فروش خالص جات دولتی به موقع اجرا گذاشته شد.
از سال ۲۵۱۶ ( ۱۳۳۶ خورشیدی) این وظیفه به بانک عمران و تعاون روستایی که پنج سال
پیش از آن به همین منظور تأسیس شده بود، واگذار شد و بدین ترتیب تا هنگام اعلام
اصول انقلاب ایران، زمینهای هزار و چهار صد قریه با سطح ۲۰۰ هزار هکتار، میان بیش
از ۴۲٫۰۰۰ کشاورز تقسیم گردید.
این
مرحله مقدماتی کوششی از جانب من در راه تعدیل نظام کهن زمین داری در ایران بود که
به همین آزمایش محدود ماند و مورد پیروی مالکان دیگر قرار نگرفت. زیرا در آن زمان
مصدق جلو تقسیم اراضی خود را گرفت تا وقتی که با اعلام اصول انقلاب و تصویب قاطع
ملی، این آزمایش به صورت نخستین اصل منشور، در سطحی ملی به معرض اجرا در آمد و
تحقق پیروزمندانه آن به توده های عظیم کشاورزان ایرانی، امکان آن را داد که از
بهره کشی استثماری مالکان بزرگ به درآیند و با استفاده از آزادی ها و امکاناتی که
برای آنان به وجود آمده بود، در بالاترین سطح تولید ملی، مشارکت جویند. اجرای قاطع
اصل اصلاحات ارضی، از یک طرف افزایش عملکرد و تولید کشاورزی را باعث شد و از طرف
دیگر توزیع عادلانه درآمد حاصله از این افزایش را در میان کشاورزان تأمین کرد.
در
مرحله اول اصلاحات ارضی، تمام زمینهایی که مالکان در آنها بیش از یک ده داشتند، به
قیمت عادلانه خریداری و به کشاورزانی که روی همان زمینها کار می کردند، به اقساط
پانزده ساله فروخته شد.
در
مرحله دوم، مالکان موظف شدند که یا ملک مزروعی خود را برای سی سال به کشاورزان
اجاره نقدی بدهند و یا آن را با توافق بدانان بفروشند. بدین ترتیب حداکثر مالکیت
ارضی طبق ضوابطی که برحسب نواحی مختلف فرق می کرد، تقلیل یافت. به موجب این مرحله
از قانون، املاک موقوفه عام نیز بر حسب عایدات آنها به اجاره دراز مدت ۹۹ ساله به
کشاورزان واگذار گردید و در مورد موقوفات خاص، متولیان ملزم به فروش آنها به دولت
و تقسیم آنها بین زارعین شدند.
در
مرحله سوم، مالکانی که ملک خود را اجاره داده بودند، به موجب قانون موظف به فروش
آن به کشاورزان با تراضی یا تقسیم به نسبت بهره مالکانه مرسوم در محل شدند. در
نتیجه تمام کشاورزان صاحب زمین گردیدند.
پس از
اجرای مراحل سه گانه اصلاحات ارضی، زمان سازندگی روستاها از راه اجرای برنامه های
وسیعی که چهره کشاورزی ایران را به کلی دگرگون کرد، فرا رسید. این برنامه ها
افزایش اراضی زیر کشت، بالا بردن میزان برداشت محصول از واحد سطح، استفاده از روش
های تازه و پیشرفته کشاورزی، توسعه و تقویت شبکه شرکت ها و تعاونی های روستایی،
تشکیل شرکتهای سهامی زراعی، ادغام شرکت های تعاونی روستایی کوچک و مجاور در
یکدیگر، تعاونی کردن تولید و یکپارچگی اراضی در منطقه عمل شرکتهای تعاونی روستایی،
تأسیس خانه های فرهنگ روستایی، اجرای قانون بیمه های اجتماعی روستائیان و سرانجام
گسترش اصل یازدهم انقلاب در مورد نوسازی و عمران شهرها و روستاهای کشور را برای تسریع
در آهنگ پیشرفت و رشد کشاورزی شامل می شد.
