(۶۶)

با ایجاد خانه های انصاف، عدالت قضایی به طور سهل و رایگان، در اختیار روستایی قرار گرفت و برای نخستین بار در تاریخ قضایی ایران، رعایت انصاف و روابط انسانی و مبانی عرف و عادت، اصول کدخدا منشی و سازش، اجرای قوانین خشک و انعطاف ناپذیری قضایی را آسان و احقاق حقوق روستائیان و استقرار عدالت قضایی را در روستاها تأمین کرد و به مردم روستا این فرصت داده شد که در کارهای قضایی خود شریک باشند. در این اقدام، نقش انسانی و مثبت سپاهیان دانش، شایسته تذکر خاص است. زیرا بر اساس قانونی که درباره تشکیل خانه های انصاف وضع شد، سپاهیان دانش در هر محل، گذشته از انجام وظایف رسمی خود، وظیفه منشی گری خانه های انصاف را نیز عهده دار شدند.

موفقیت فوق العاده خانه های انصاف و توسعه روزافزون آنها، نشان داده است که این اقدام انقلابی تا چه اندازه در گسترش عدالت اجتماعی و بهبود زندگانی روستائیان مؤثر بوده است. شماره این خانه ها که در سال نخستین ۲۳۴ بود، اکنون به ۱۰٫۳۵۸ رسیده است که در حدود ۱۹٫۰۰۰ روستا، با بیش از ۱۰ میلیون نفر جمعیت از مزایای آن بهره مند می شوند. در این مراکز تاکنون بیشتر از ۳ میلیون دعوی مورد رسیدگی قرار گرفته و حل شده است که اگر قرار بود این تعداد دعوی به دادگاههای قضایی ارجاع شود، نه فقط رسیدگی بدان ها سالها وقت می گرفت، بلکه هزینه هنگفتی را نیز چه به دولت و چه به طرفین دعوی تحمیل می کرد. نتیجه درخشان و بازده مطلوب فعالیت خانه های انصاف موجب شد که به تشکیل شوراهای داوری در شهرهای کشور نیز اقدام شود. بدین جهت قانون شورای داوری وضع و با تشکیل این شوراها در شهرها، رسیدگی به اختلافات جزیی و دعاوی کوچک مردم شهرنشین، به شوراهای داوری واگذار گردید.

هر یک از این شوراها که با همان وضع و همان ضوابط مربوط به تشکیل خانه های انصاف ایجاد می شود، مرکب از پنج نفر از معتمدان محلی است که از طرف مردم برای مدت چهار سال انتخاب میشوند و در هر حوزه شورای داوری یک نفر از قضات دادگستری و یا وکلای دادگستری یا استادان دانشگاه و یا سردفتران، به عنوان مشاور قضایی شورا، انجام وظیفه می کنند. اعضاء شوراهای داوری مانند اعضای خانه های انصاف، ازطریق کدخدا منشی و ایجاد سازش و با در نظر داشتن عرف و سنتهای محلی و فارغ از تشریفات آئین دادرسی، به اختلافات و دعاوی که در صلاحیت آنهاست، رسیدگی می کنند.

صلاحیت شوراهای داوری متناسب با نیازها و مسائل شهری، در سطح بالاتری از صلاحیت خانه های انصاف قرار دارد و رایگان بودن کار این شوراها نیز همانند خانه های انصاف از تحمیل هرینه دادرسی به طرفین اختلاف جلوگیری می کند. از سال ۲۵۲۵ (۱۳۴۵ خورشیدی) که نخستین شورای داوری شروع به کار کرد، تاکنون ۲۸۳ شورا در ۲۰۳ شهر تشکیل شده و در این مدت بیش از ۱۲ میلیون نفر از مزایای آنها بهره مند شده اند و نزدیک به ۷۵۰ هزار پرونده در این شوراها مورد رسیدگی و حل و فصل قرار گرفته است.

حاصل کار خانه های انصاف و شوراهای داوری آن چنان رضایت بخش بوده است که صلاحیت این دو مرجع طبق قانون مصوبه در سال ۲۵۳۶ (۱۳۵۶ خورشیدی) افزایش یافت و با حذف دادگاه های بخشی از سازمان قضایی کشور، قسمت عمده از صلاحیت دادگاههای مذکور، به خانه های انصاف و شوراهای داوری واگذار گردید.